اسکندر مختاری: برخی تندروی‌ها را باید کنار گذاشت

در سال های اخیر انتقادات زیادی به نحوه مرمت آثار تاریخی ایران شده است. منتقدان رها شدن کارشناسان مرمت، تغییر کاربری بناهای تاریخی به منظور حفظ و احیای آن ها و مرمت های پوپولیستی با هدف زیباسازی بناهای تاریخی را آسیب به هویت بنای تاریخی می دانند و معتقدند در صورت تداوم این روند، آثار تاریخی بسیاری انجام می شود. و بناهای تاریخی ایران را باید به ورطه نابودی کشاند. اسکندر مختاری یکی از کارشناسان و متخصصان مرمت آثار تاریخی است که در 12 سال گذشته از این رشته تخصصی دور مانده و اکنون عمدتاً به تدریس مشغول است. او که در مورد این چالش ها حرف های زیادی برای گفتن دارد، در گفت وگو با گیلونا، درباره وضعیت مرمت و اتفاقاتی که برای مرمتگران آمده است نیز گفت.

مختاری در این گفتگو ابتدا به وضعیت مرمت بناهای تاریخی در کشور پرداخت و اظهار داشت: در حال حاضر مرمت در سطوح مختلف انجام می شود در حالی که برخی از این مرمت ها اصولی و برخی دیگر بدون اصول به این معناست. که کسی مثل من نمی توانم این کار را انجام دهم.” برای تایید. من می دانم که اشکال اصلی مرمت های امروزی این است که روش کار تغییر کرده و روش تهیه جایگزین روش ایمنی شده است. به این ترتیب سیستم‌های مرمتی تامین شده و پیمانکاران باید قیمت پیشنهادی خود را در این سیستم‌ها ارائه کنند. در نتیجه انتخاب توسط پیمانکارانی انجام می شود که ظرفیت ضعیف تری دارند و قیمت های پایین تری تعیین کرده اند.

این مرمتگر با مضر دانستن سیستم تدارکاتی برای بناهای تاریخی گفت: به نظر من روش ایمن (حضور استادکاران و کارگران) که در گذشته انجام می شد بهتر است و دلیل آن این است که مرمت علاوه بر اینکه لازم است شناسایی و مطالعه قبل از اجرا، مشکلات جدید و غیرمنتظره ای به وجود می آید و تنها با مهارت استادان می توان این مشکلات را حل کرد.برای مرمت یک بنای تاریخی تنها داشتن نیروی متخصص کافی نیست، بلکه از هر کارگری در سیستم پیمانکاری و کارشناس که ممکن است مهارت های لازم استادکاران را نداشته باشد.

وی یکی دیگر از مشکلات این حوزه را نداشتن تجربه کارشناسی دانست و تصریح کرد: تحصیل در رشته مرمت در آکادمی ها، دانشگاه ها و گرفتن مدرک کافی نیست. عمل مرمت مستلزم تجربه است و متخصصان مرمت با پیشینه آکادمیک باید با استادان کار کنند و از تجربیات آنها برای رسیدن به بلوغ لازم بهره ببرند. در حال حاضر روش معلم و شاگرد قدیمی است و این مشکل به مرمت آسیب می زند.

مختاری افزود: برای ارزیابی وضعیت مرمت بناهای تاریخی باید مرمت هایی که انجام شده یا در حال انجام است مورد ارزیابی قرار گیرد اما میراث فرهنگی از آنجایی که علاقه مند به این موضوع است نباید این ارزیابی را انجام دهد بلکه کارشناسان بی طرف باید این ارزیابی را انجام دهند. پروژه ها را ارزیابی کنید.” به نمایه مراجعه کنید و ببینید مرمت این پروژه ها چگونه انجام شده است. نمی توان گفت تمام پروژه های مرمتی در کشور با بی تدبیری انجام می شود یا برعکس.

مرمتگر با اشاره به اینکه حدود 12 سال است که از فعالیت های عملی در این زمینه دور بوده و به تدریس مشغول است، یکی دیگر از مشکلات مرمت در ایران را که متخصصان واقعی این حوزه را از خود دور می کند، عنوان کرد.

وی افزود: افرادی که تجربه مرمت دارند از عرصه مرمت دور نگه داشته شده اند و نمی توان نظری از آنها خواست. من همکاران و دوستان زیادی را در این زمینه می شناسم که به صورت داوطلبانه و رایگان حاضرند این کار را انجام دهند و حتی در دوره قبل پیشنهاد داده ام که به جایی نرسد. در حال حاضر فقط در دانشگاه ها تدریس می کنم و هیچ آموزش عملی دیگری ندارم و پیشنهاد من این است که تا زمانی که هستیم از مهارت های خود استفاده کنیم. هیچ هزینه ای برای این کار وجود ندارد و هیچ دستگاه نظارتی وجود ندارد که بتواند مشکل ایجاد کند. با برگزاری سمینارها می توان به تجربه بسیاری از مرمتگران تازه کار افزود.

مختاری سپس با طرح این سوال که کارشناسان میراث فرهنگی در چه مراکزی مطالعه کردند؟ وی با بیان اینکه در سازمان ملی حفاظت آثار باستانی کارمند کارشناس شش ماه را با اساتیدی مانند استاد پیرنیا می گذراند، گفت: این کارمندی در سال 2018 با حضور اساتیدی چون پروفسور پیرنیا انجام می شود. او با این کار متوجه مسئولیت خود شد و این بنا را فقط به عنوان یک شی ندید، بلکه متوجه شد که این اثر یک عنصر فرهنگی است. باید بگویم از اول اینطور نبود. ما استادانی داشته ایم که 30 سال برای ما کار کرده اند، حالا استاد نداریم و همه آنها کارمند هستند که اکثر آنها هیچ مهارتی ندارند و به صورت سفارشی سر کار آمده اند و حالا نمی دانم از فارغ التحصیلان بخواهیم یک ساخت و ساز ملات بسازید، چند نفر از آنها می توانند این کار را انجام دهند؟

وی گفت: در گذشته هر فردی که مرمت را انجام می داد عرق کرده بود و این کار جزء شأن آنها بود، اما اکنون اینطور نیست.

مختاری همچنین تغییر کاربری برخی آثار تاریخی را راه نجاتی برای حفظ و احیای این آثار دانست و در ادامه با تاکید بر اینکه باید با چشم باز به موضوع مرمت برخی آثار نگاه کرد و به درستی قضاوت کرد، افزود: مانند کاخ گلستان. یا بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی نیاز به مرمت بیشتر دارد اما زمانی آثاری مرمت شده که منحصر به فرد نیست و مشابه آن وجود دارد مانند خانه هایی از دوره معاصر. در این صورت مرمت این بنا مشکل کمتری دارد، به خصوص که تغییر کاربری این بنا راه نجات آن است.

این کارشناس مرمت گفت: اکثر قضاوت هایی که در مورد تغییر کاربری برای مرمت بناهای تاریخی بیان می شود بر این اساس است که همه بناهای تاریخی یکسان تلقی می شوند، در حالی که مرمت یک خانه در دهه 40 و مقبره شیخ صفی الدین دو مشکل متفاوت است که جواب می دهد، ما نباید به این معنا تندرو باشیم، این آثار باید طبقه بندی شود و تصمیم قاطعی برای آنها گرفته شود، در عین حال بارها تاکید کرده ام که مهارت مرمتگر موضوع بسیار مهمی است و باید از مهارت استادان مرمتگر برای مرمت آثار مهم و منحصر به فرد استفاده کرد.

وی همچنین با اشاره به اینکه یک بنای تاریخی علاوه بر مرمت و مرمت نیاز به نگهداری دارد، گفت: زمانی که با انبوهی از آثار مانند کاروانسراها و حمام‌ها که قدمت آن‌ها بیش از قرن‌ها است، مواجه می‌شویم، بهتر است به اصل خود بازگردیم. این کارها به سختی نگهداری می شوند، چه کسی می خواهد هزینه آن را بپردازد؟ این ساختمان ها نیاز به نگهداری، حفاظت و مرمت دارند اما سوال اینجاست که چه کسی حاضر به انجام آن است؟ شهرداری و با مرمت تبدیل به موزه شده است اما اکنون تعطیل است و علیرغم تلاش های زیادی که شهرداری برای مرمت و احیای آن انجام داده است نتوانسته آن را نگه دارد و این مرحله ای است که باید یک گام به عقب برداشت. و از منظر اقتصادی به آن نگاه کنید تا آن را حفظ کنید، نه فقط یک ایده آل.

مختاری در خصوص مشارکت بخش خصوصی در حفظ و احیای بناهای تاریخی گفت: در کشوری که بیشترین دغدغه آن تامین کالاهای عمومی برای مردم و عدم تامین اعتبار برای میراث فرهنگی است، چگونه می توان هزینه های نگهداری و تعمیرات را پیش بینی کرد. مرمت بناهای تاریخی؟ باید سازوکارهایی وجود داشته باشد که مردم نیز در امر مرمت و حفاظت از بناها مشارکت داشته باشند و در همه جای دنیا این گونه است و وقتی بناها محبوبیت دارند، قابل نگهداری هستند. دولت نباید کارشناسان و متولیان را در این زمینه کنار بگذارد در حالی که به نظر من سازمان میراث فرهنگی این کار را می کند.

انتهای پیام/