از ابتدا تا به امروز قوانین کیفری ایران در مقابله با موضوع جنون سیاست‌های مختلفی را دنبال کرده است. قانون‌گذار بعد از انقلاب، با نیت تطابق قوانین کیفری با احکام شرع، در مقررات مرتبط با تغییراتی به وجود آورد از این قبیل که دسته‌بندی جنون به اختلال تام و نسبی عقل را از میان برداشت و به این طریق، جنون بدون در نظر گرفتن درجات آن، رافع مسئولیت کیفری دانسته شد. جهت چگونگی ارتباط و تماس با بهترین وکیل کلاهبرداری در شیراز تا انتهای مطلب همراه ما باشید.
از این رو تغییرات قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ در احکام جنون، از یک طرف تحت تاثیر تفکرات نوین سیاست جنایی می‌باشد و از طرفی دیگر، ریشه در نگاه فقهی – سنتی به موضوع دارد. برای پیدا کردن بهترین وکیل شیراز کلیک کنید.
قانون ایران درباره جنون به چه صورت است؟
پیش از آنکه به تاثیر جنون بر مسئولیت کیفری بپردازیم بهتر است بدانید که قانون مجازات اسلامی، از مجموعه قوانینی به وجود آمده است که به تبیین و تعریف جرائم پرداخته است و چگونگی مقابله با این جرائم را تعیین می‌کند.
به نقل از مستروکیل در قانون جدید مجازات اسلامی تفاوت‌هایی نسبت به قوانین گذشته مشاهده میشود که یکسری را می‌‌توان نوآوری محسوب کرد و پاره‌ای دیگر تغییر رویکرد به حساب می‌آید. برای اولین مرتبه برای اشخاص حقوقی مجازات در نظر گرفته شده است که این مجازات‌ها اعم از:
انحلال، ممنوعیت یک یا چند فعالیت شغلی، پیشگیری از صدور اسناد تجاری تا پنج سال، جریمه نقدی، مصادره اموال و انتشار حکم محکومیت است.
به صورت کلی باید بگوییم که قانون جدید مجازات اسلامی ترکیبی از حقوق اسلامی و حقوق موضوع روز دنیا می‌باشد و در این قانون دستاوردهای حقوق جزایی مدرن تا حدودی انعکاس یافته و جدید شدن قوانین از مشخصات بارز آن می‌باشد.
قانون از آن اشخاصی که سلامت عقلی ندارند، در حوزه‌های مختلف حمایت به خصوصی به عمل آورده است. مثلا اینکه عدم عقل و سلامت عقلانی را از عوامل رافع مسئولیت کیفری دانسته است.
ولی در درجه اول هر مریض روانی مشمول این حمایت نمی‌شود. دوم اینکه در تمامی موارد مسئولیت کیفری از فرد رفع نمی‌گردد.
این موضوع تحت عنوان جنون و مسئولیت کیفری قابل بحث می‌باشد که در این خصوص برای شما توضیحاتی ارائه خواهد داد. اگر تمایل دارید اطلاعات بیشتری در این مورد به دست آورید، تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
مسئولیت کیفری به این معنی است که کسی را به علت ارتکاب رفتاری که قانون‌گذار آن را جرم دانسته است و آثار و عواقب ناخوشایندی دارد، در مقابل مقامات قضایی مجبور به جوابگویی بدانیم.
به این منظور که اجرای یک جرم برای شخص مسئولیت به وجود می‌آورد. بر اساس قانون مجازات اسلامی، مسئولیت کیفری هنگامی صورت می‌پذیرد که شخص ضمن ارتکاب به جرم، عاقل، بالغ و مختار باشد. در حقیقت چنانچه مرتکب دارای سلامت عقل، بلوغ و اختیار نباشد، برای وی مسئولیت کیفری به وجود نمی‌آید.
عوامل رافع مسئولیت کیفری در قانون مجازات جدید
برخی مواقع جهت ایجاد مسئولیت کیفری برای فرد، موانعی وجود دارد. یعنی در حالی که فرد مرتکب جرم گردیده است ولی برای وی مسئولیت کیفری به وجود نمی‌آید و در نهایت نمی‌توان او را مجازات کرد.
به این خاطر که برای ایجاد مسئولیت کیفری، فرد می‌بایست در موقع ارتکاب جرم عاقل، بالغ و مختار باشد. اکنون چنانچه شخصی مرتکب جرم شود اما در هنگام اجرای جرم یکی از این سه مورد را نداشته باشد، برای وی مسئولیت کیفری به وجود نمی‌آید. به عواملی که مانع از ایجاد مسئولیت کیفری می‌شوند، دلایل رافع مسئولیت کیفری می‌گویند.
دلایل رافع عبارت است از:
- صغر: شخص نابالغ و صغیر مسئولیت کیفری ندارد. سن بلوغ در دختران ۹ سال کامل قمری و در پسران ۱۵ سال کامل قمری است.
- اکراه: چنانچه شخصی به دلیل اکراه غیر قابل تحمل جرم انجام دهد، مجازات نمی‌شود. چون در ارتکاب جرم اختیار نداشته است.
- جنون: چنانچه شخصی در هنگام ارتکاب جرم مبتلا به اختلال روانی باشد، به نحوی که اراده و ادراک تشخیص نداشته باشد، مسئولیت کیفری ندارد.
جنون به عنوان عامل رافع مسئولیت کیفری
تاثیر جنون بر مسئولیت کیفری اینگونه بیان میشود که همانطور که توضیح داده شد چنانچه فردی ضمن ارتکاب جرم، مبتلا به جنون باشد، به نحوی که اراده و اختیاری از خود نداشته باشد و ادراک و شعور وی عمل نکند، به لحاظ کیفری مسئول دانسته نمی‌شود. به فردی که گرفتار جنون باشد، مجنون می‌گویند. مجنون فردی است که فاقد وصف عقل و قوه ادراک می‌باشد.
جنون به دو گروه دسته‌بندی میشود:
- جنون دائمی: به جنونی می‌گویند که مستمر و مداوم باشد. بدین منظور که در هیچ هنگامی نمی‌توان گفت رفتار شخص از روی عقل و شعور است.
- جنون ادواری: به جنونی می‌گویند که شخص گاهی در حالت جنون است و رفتار وی منشاء عقلانی نداشته و گاها در حالت افاقه (سلامت روان) می‌باشد؛ یعنی قادر است موضوعات گوناگون را درک کند و حتی تصمیم بگیرد. برای مثال بعضی اشخاص در روزهای خاصی از سال گرفتار جنون می‌شوند، جنون در این اشخاص دوره‌ای بوده و در مواقع خاصی جنون در وی پدیدار میشود.
جنون در هنگام ارتکاب جرم
در ماده ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی در باب تاثیر جنون بر مسئولیت کیفری تصریح شده است که: «هرگاه مرتکب در زمان ارتکاب جرم دچار اختلال روانی بوده به نحوی که فاقد اراده یا قوه تمییز باشد مجنون محسوب می شود و مسوولیت کیفری ندارد.»
بنابراین احراز جنون مرتکب موجب رفع مسئولیت کیفری وی می‌گردد. هر موقع بازپرس در روال تحقیقات خویش گمان برد که متهم ضمن ارتکاب جرم جنون داشته، تحقیقات مورد نیاز را از نزدیکان و دیگر مطلعان انجام می‌دهد، نظریه پزشکی قانونی را ملاحظه می‌کند و با احراز جنون، قرار موقوفی تعقیب را صادر می‌کند.
چنانچه قاضی نیز، در روند رسیدگی احتمال دهد متهم ضمن انجام جرم دچار جنون بوده، با رعایت ترتیبات فوق، مبادرت به صدور قرار موقوفی تعقیب می‌نماید.
ولی چنانچه جرم منتسب به متهم از مواردی باشد که می‌بایست دیه پرداخت گردد، چون دیه حق مجنی علیه (فرد صدمه دیده از جرم) می‌باشد و جنون یا سلامت عقل متهم بر ایجاد حق جهت فرد صدمه دیده بدون تاثیر است، مجنی علیه حق دارد دیه را مطالبه کند.
تاثیر جنون پیش از صدور رای قطعی
به گفته چنانچه مرتکب در موقع ارتکاب جرم سلامت عقل داشته ولی بعد از انجام جرم و قبل از صدور رای قطعی دچار جنون شود، در این شرایط:
چنانچه جرم جزو جرائم مرتبط با حق الله یا حقوق عمومی باشد، پروسه دادرسی تا موقع بهبودی مجنون متوقف می‌گردد.
ولی در صورتی که جرم در رابطه با حق الناس و حقوق مردم جامعه همچون قصاص یا جرائمی اعم از قذف (نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری) باشد، روند دادرسی تا موقع افاقه و بهبودی متهم به تعویق می‌افتد، جز اینکه شرایط اثبات جرم به صورتی باشد که شخص مجنون یا فاقد سلامت روانی در حالت افاقه و سلامت عقل هم قادر نباشد از خویش رفع اتهام کند که در این شرایط رسیدگی صورت می‌گیرد. با این حال این کار به لحاظ انسانی پسندیده نمی‌باشد، زیرا فرد مجنون اهمیت و موضوع دادرسی را درک نمی‌کند و قادر نیست در مقابل اتهامات وارد شده از خویش دفاع نماید.
تاثیر جنون مرتکب بعد از صدور رای قطعی
در صورتی که متهم در موقع ارتکاب جرم و دادرسی عاقل بوده ولی بعد از صدور رای قطعی دچار جنون شود، در این شرایط:
- چنانچه مجازات سالب حیات باشد، مانند قصاص، اعدام و… اجرا می‌گردد.
- چنانچه مجازات سالب حیات نباشد مانند تبعید، حبس، قصاص عضو و … اجرا می‌گردد جز اینکه اجرای مجازات بهبودی مجنون را به تعویق اندازد.
منظور از جنون آنی چیست؟
اکثر اشخاصی که مرتکب قتل می‌شوند، ادعا می‌کنند که در موقع قتل گرفتار عصبانیت شدید و جنون آنی شده‌اند. در صورتی که عصبانیت شدید جنون به حساب نمی‌آید.
غالبا این ادعا با این نیت عنوان میشود که مسئولیت کیفری از عهده شخص ساقط گردد. ولی می‌بایست دقت کنید که اثبات جنون آنی بسیار مشکل و پیچیده می‌باشد.
زیرا ملاک قانون این است که شخص در موقع ارتکاب جرم اراده و قوه درک تمییز خود را از دست داده باشد و محرز شدن این مسئله دشوار است.
ولی چنانچه فردی بتواند اثبات کند که حقیقتا در موقع ارتکاب جرم قوه درک و شعور نداشته است، مسئولیت کیفری از وی رفع می‌گردد.
مسئول تشخیص جنون
در کشور ما قانون‌گذار با تصویب قانون مجازات اسلامی در تاریخ ۱/۲/۹۲ در فصل دوم از بخش چهارم به مبحث موانع مسئولیت کیفری پرداخته است؛ موانعی که شامل دلایل منطقی و علت‌های رافع مسئولیت کیفری می‌باشد.
در ماده ۱۴۹ قانون مجازات اسلامی جدید به صراحت آمده است که:
«هرگاه مرتکب در زمان ار تکاب جرم دچار اختلال روانی بوده به نحوی که فاقد اراده یا قوه تمیز باشد مجنون محسوب میشود و مسئولیت کیفری ندارد».
چنانچه فردی با شرایط جنون جرم انجام دهد از دید قاضی رسیدگی کننده چه رفتاری با این فرد می‌کند؟ در پاسخ به این پرسش می‌گوید:
تصمیمی اتخاذ میشود که از طرفی حقوق فرد بزه‌دیده و در بعضی مواقع مجنی‌علیه رعایت گردد و از طرفی عدالت و منطق حقوقی به جهت صیانت از حقوق بزه‌کار مجنون از میان نرود. جنون در بعضی از مواقع موجب می‌گردد موانع تعقیب دعوا ایجاد شود.