منظور از حضانت و یا به تعبیر دقیق تر حق حضانت، حق نگهداری و مراقبت و بودن فرزند در کنار والدین است و منظور از ملاقات یا حق ملاقات امکان دیدن فرزند برای یکی از والدین است در فرضی که حضانت با دیگری است یعنی اگر پدر حق حضانت داشته باشد مادر نیز حق ملاقات خواهد داشت.حضانت و ملاقات از حق طبیعی افراد است و قواعد مربوط به آن آمره بوده و در صورت بروز اختلاف به حکم قانون گذار مراجعه می شود و عمل به توافق طرفین تا زمانی است که پدر و مادر (زن و شوهر) نسبت به نحوه اعمال آن تفاهم و توافق دارند.
تعریف، آثار و احکام حضانت و ملاقات فرزند
تعریف حضانت فرزند
منظور از حضانت یا حق حضانت فرزند حق هر یک از ابوین (پدر و مادر) برای داشتن فرزند در کنار خود است.حق حضانت هیچ ارتباطی با ولایت و قیمومیت یا مفاهیم این چنینی ندارد و فقط مختص به پدر و مادر است و پدربزرگ یا مار بزرگ یا عمه یا خله یا دایی یا عمو یا برادر و یا خواهر چنین حقی ندارند و در صورت فوت هر یک از ابوین حضانت به طور کامل به دیگری می رسد.
تعریف حق ملاقات فرزند
حق ملاقات که در کنار حق حضانت مطرح می شود و مورد بحث و طرح قرار می گیرد عبارت است از اینکه هر گاه به حکم قانون و یا بر اساس توافق زوجین یکی از والدین عهده دار حضانت باشد والد دیگر حق ملاقات یا به نحو توافق یا به حکم دادگاه را خواهد داشت. وکیل رایگان قوه قضاییه کسی است که به صورت رایگان به شما مشاوره می دهد تا تمام مشکلات و ابهامات ذهنی شما را از طریق ارائه این مشاوره برطرف سازد.
ویژگی های حق حضانت و ملاقات فرزند مشترک
- حق حضانت و حق ملاقات فقط جنبه حق ندارد و تکلیف هر یک از ابوین هم هست یعنی در دوره ای که به حکم قانون یکی از والدین مسئول و ذیحق برای حضانت شناخته شده اگر والد دیگر هم ان را رد کرده و قبول نکند آن کسی که حق حضانت دارد مکلف به قبول حضانت نیز محسوب می شود و از این رو است که قانون گذار در ماده 1168 قانون مدنی نگهداری و حضانت اطفال را حق و تکلیف هر یک از ابوین دانسته است.
- به حکم قانون، حضانت برای دختر و پسر تا پایان سن 7 سالگی حق مادر و پس از آن تا پایان سن بلوغ حق پدر است. (پسر 18 سال تمام قمری و دختر 9 سال تمام قمری)
- امکان لغو و سلب حضانت در دوره ای که این حق برای یکی از ابوین وجود دارد توسط دیگری (هر چند مشکل) وجود دارد.مثل اینکه مادر ادعا کند که پدر صلاحیت نگهداری فرزند را ندارد یا محیط زندگی او نامناسب برای کودک است یا اخلاق، رفتار، منش و عملکرد یا حتی شغل پدر مناسب حال فرزند نیست، دادگاه ضمن رسیدگی و تشخیص موضوع، حکم به لغو یا سلب حضانت می دهد این امکان برای پدر علیه مادر نیز وجود دارد.
- به حکم ماده 1170 در صورتی که مادر در دوره حق حضانت ازدواج نماید این حق به پدر منتقل می شود اما چنین حقی در صورت ازدواج پدر برای مادر نیست.
- حق حضانت و ملاقات و امکان اعمال و مطالبه آن مختص طلاق نیست و به هر دلیلی که پدر و مادر از هم جدا زندگی نمایند ضرورت تعیین تکلیف حضانت و ملاقات پیش می آید.
- در هر حال نفقه فرزند از زمان تولد تا پایان تحصیل ( و حتی گاهی شاید بیشتر) به عهده پدر است پس در فرضی که مادر اعمال حق حضانت می نماید و نگهداری و تربیت فرزندان بر عهده مادر است پرداخت نفقه بر عهده پدر است.
راه های اقدام قانونی در خواست حضانت و ملاقات فرزند
1- برای درخواست اعمال حق حضانت و گرفتن طفل از والد دیگر که اجازه اعمال این حق را نمی دهد و در این خصوص توافق هم نمی نماید فرد ذیحق به دادگاه خانواده مراجعه نموده و اعمال این حق را در قالب دادخواست حضانت یا دادخواست ملاقات از دادگاه صالح مطالبه می نماید.
2- در صورت وجود فوریت امکان تقاضای رسیدگی فوری یا دادرسی فوری یا دستور موقت در این خصوص وجود دارد که در این قالب مدعی حق قبل از رسیدگی به اصل دعوا دستور موقتی را از دادگاه اخذ نموده و بطور فوری برای ملاقات یا اعمال حق حضانت، فرزند را نزد خود می برد.
3- به حکم مقررات موجود والدی که حق حضانت با او است اگر به حق ملاقات والد دیگر احترام نگذارد و امکان آن را فراهم ننماید، دیگری حق سلب حضانت یا لغو حضانت به علت این تخطی و تخلف را خواهد داشت.
یكی از مهمترین اهداف حقوق خانواده تقویت نهاد مقدس خانواده و پاسداری از قداست و حفظ و بقای آن و نیز حمایت از مادران و فرزندان است .
به موجب اصول 21 و 156 قانون اساسی قانون باید از مادران در دوران بارداری و حضانت ، حمایت نماید و نیز در صورت نبودن ولی شرعی قیمومیت فرزندان به مادران شایسته سپرده شود.حضانت واژه عربی است كه به معنای حفظ كردن، دركنار گرفتن، پرورش دادن و به سینه چسباندن است در قوانین جمهوری اسلامی تعریفی از حضانت ارائه نگردیده و در قانون مدنی تحت عنوان نگهداری و تربیت اطفال به حضانت اشاره شده است و البته تعریف حضانت به عرف و رویه قضائی واگذار گردیده است .
دادگاه صالح جهت رسیدگی به حضانت فرزند :
به موجب بند 7 ماده واحده قانون اختصاص تعدادی از دادگاههای موجود به دادگاههای موضوع اصل 21 قانون اساسی مصوب مرداد 1376 و نیز ماده 4 لایحه اصلاح قانون تشكیل دادگاه عمومی و انقلاب مصوب 1381 و همچنین بند ب ماده 4 آئین نامه اصلاحی قانون تشكیل دادگاههای عمومی و انقلاب مصوب بهمن 1380 حضانت و ملاقات اطفال در صلاحیت دادگاه خانواده می باشد.
ترتیب رسیدگی به پرونده حضانت فرزند :
دادگاه در كلیه مواردی كه مبادرت به صدور گواهی عدم امكان سازش می نماید باید ترتیب اطمینان بخشی را در خصوص نگهداری و حضانت و میزان نفقه اطفال با توجه به وضعیت مالی و اخلاقی زوجین و با در نظر گرفتن مصلحت صغار تعیین نماید و به موجب قانون مدنی نگهداری طفل تا دو سالگی و دختر تا 7 سالگی با مادر و پس از آن با پدر است و چنانچه مادر در مدت زمانی كه نگهداری طفل به او سپرده شده مجنون شده و یا ازدواج نماید حق حضانت از او سلب می گردد.
هیچ یك از ابوین حق ندارند از حضانت طفلی كه به آنها سپرده شده است خودداری نمایند و در صورت امتناع از سوی دادگاه ملزم می شوند و چنانچه الزام مؤثر نباشد هزینه حضانت طفل در درجه اول از پدر و جد پدری و سپس از مادر اخذ خواهد شد .
شرایط تغییر حضانت :
چنانچه در اثر عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی پدر و مادری كه طفل تحت حضانت او است صحت جسمی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد دادگاه می تواند با تقاضای بستگان ، قیم و یا رئیس حوزه قضائی ترتیب مقتضی دیگری را برای حضانت كودك اتخاذ نماید .
مصادیق سلب حضانت (لغو حضانت) باشد:
1 – اعتیاد زیان آور به الكل – مواد مخدر – قمار .
2 – اشتهار به فساد اخلاق و فحشاء .
3 – ابتلاء به بیماری روانی به تشخیص پزشكی قانونی .
4 – سوء استفاده از طفل یا احیار او به ورود به مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد ، فحشاء – تكدی گری ، قاچاق.
5 – تكرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف .
حضانت فرزندانی كه پدرشان فوت نموده اند
حضانت فرزندان صغیر یا محجوری (حجری كه متصل به زمان صغر باشد) كه پدرشان به مقام والای شهادت رسیده یا فوت نموده باشند با مادران آنها است مگر آنكه عدم صلاحیت آنان با حكم دادگاه ثابت شده باشد.
تعیین هزینه متعارف جهت حضانت با دادگاه است و ازدواج مادر نیز مانع از ادامه حضانت او نمی شود.
ضمانت اجرای ممانعت از اجرای حكم دادگاه
چنانچه به حكم دادگاه حضانت و نگهداری طفل بر عهده كسی قرار گیرد و پدر یا مادر یا هر شخص دیگری مانع از اجرای حكم شود یا از استرداد طفل خودداری نماید ، دادگاه تا زمان اجرای حكم شخص ممتنع را بازداشت می نماید .
دانشجویان حقوق، پس از پایان یافتن تحصیلات دانشگاهی شان، در آزمون کانون وکلا دادگستری یا قوه قضاییه در آزمونی که از طرف قوه قضاییه یا کانون وکلای دادگستری طراحی شده است شرکت می کنند؛ بنابراین در صورت قبولی در آزمون، مرجع صادرکننده هریک وابسته به مرجع برگزاری آزمون می باشد، یعنی مرجع صادر کننده مجوز وکالت وکیل پایه یک دادگستری، کانون وکلای دادگستری و مرجع صادر کننده مجوز وکالت وکلای قوه قضاییه، قوه قضاییه می باشد.