تاریخچه تاج کیانی
تاج کیانی پادشاهان قاجار یکی از قدیمی‌ترین تاج‌هایی هست که در خزانه ملی جواهرات ایران نگهداری می‌شود. این تاج به احتمال زیاد در سال ۱۲۱۲ ه.ش. به دستور فتحعلیشاه قاجار ساخته شده است. جقه میانی قسمت بالای تاج، در زمان فتحعلیشاه وجود نداشته و تاج با جقه‌های متفاوتی استفاده می‌‌شده است. مستندات موجود در خزانه ملی جواهرات ایران، توسط تیم کانادایی در سال ۱۳۴۷ ه.ش. به دقت بررسی شد. طبق این مدارک جقه جلوی تاج کیانی برای مراسم تاجگذاری مظفرالدین شاه در سال ۱۲۷۵ ه.ش. ساخته شده است. مظفرالدین شاه برای مراسم رسمی از این تاج استفاده می کرده و در اکثر موارد از پیش کلاهی که دریای نور روی آن بوده است استفاده می کرده است. این جقه با زنجیر طلا و پین هایی به قسمت مخملی تاج وصل شده و تا کنون به همین صورت باقی مانده است.
مشخصات ظاهری تاج
ارتفاع این تاج ۳۲ سانتیمتر و قطر آن ۱۹.۵ سانتیمتر می‌باشد. در ساخت این تاج حدود ۱۸۰۰ مروارید گرد که قطر آنها بین ۷ تا ۹ میلیمتر می باشد بکار رفته است. حدود ۳۰۰ قطعه زمرد در این تاج بکار رفته است. بزرگترینِ زمرد، به شکل دایره و به وزن حدود ۸۰ قیراط می‌باشد که در قسمت میانی جقه قرار گرفته است. علاوه بر این، تعداد زیادی الماس در برش‌ها و شکل‌های مختلف برای تزئین استفاده شده است. بزرگ ترین الماس، در میانه گلی روی مرواریدهاست که وزن آن حدود ۲۳ قیراط می باشد.
از حدود ۱۵۰۰ قطعه سنگ قرمز بکار رفته در تاج کیانی، قطعات بزرگ، اسپینل و قطعات ریزتر، یاقوت قرمز می‌باشند. بزرگترین اسپینل به وزن حدود ۱۲۰ قیراط در قسمت بالای کلاه در میانه قسمت مخملی قرار گرفته است. طبق یادداشتهای موجود این اسپینل متعلق به شاهزاده‌ای مغول بوده و نادرشاه در یکی از جنگهایش آن‌را به غنیمت گرفته‌بود. بعد از ترور نادرشاه آغا محمدخان قاجار به قدرت رسید.
آغا محمدخان این سنگ و تعداد دیگری جواهرات را با شکنجه کردن شاهرخ، نوه نادرشاه، از او گرفت. در سریال جیران، که بخشی از زندگی ناصرالدین شاه را روایت می‌کند، نمونه مشابه این تاج ساخته شده و با همین نام در فیلم مورد استفاده قرار گرفته است.
تاجی که جایگزین تاج کیانی شد
این تاج از سال ۱۲۱۲ ه.ش. که به دستور فتحعلیشاه ساخته شد تا سال ۱۳۰۴ ه.ش. برای تاجگذاری و دیگر مراسم رسمی توسط همه پادشاهان استفاده می‌شد. تا اینکه در سال ۱۳۰۴ ه.ش. به دستور رضا پهلوی، بنیانگذار سلسله پهلوی، تاج پهلوی ساخته شد و جایگزین این تاج گردید.
تاج کیانی؛ از با ارزش‌ترین تاج شاهی ایران چه می‌دانیم؟
تاج کیانی تاجی است که با دستور فتحعلی شاه قاجار و با تاثیر از پرچم سه رنگ ایران ساخته شد تا نماد اقتدار و شکوه شاهان ایران باشد. بعد از این که سلسله ساسانیان فروپاشید، ما تا سال‌ها شاهد پادشاهی ایرانی نبودیم و ایران زیر نظر خلافت اسلامی بود. بعد که اندک اندک سلسله‌های ایرانی ظاهر شدند طول کشید تا حکومتی قدرتمند در ایران پدید بیاید. در تمام این سال‌ها سلسله‌های مختلفی مثل آل‌بویه یا ایلخانیان هر کدام ظاهرا شکلی از تاج را بر سر شاهان خود داشتند؛ تاج‌ها و نیم‌تاج‌هایی که امروزه اثری از آنها باقی نیست.
اولین حکومتی که بعد از اسلام به معنای واقعی بر ایران حکومت کرد و حکومتی ملی تشکیل داد صفویان بودند. صفویان کلاه قزل باش بر سر داشت کلاه نوک قرمز با پارچه‌ای سفید به دور آن. تاج شاه صفوی نیز همین کلاه بود با این تفاوت که به آن جقه‌ای سلطنتی و جواهر نشان آویخته بود. به کلاه سلطنتی شاهان صفوی «تاج سعادت» نیز می‌گفتند. با این همه تاج سعادت صفوی چندان تاج نبود و صفویان نیز آن را تاج به معنای مرسوم ندانسته و تاجگذاری نمی‌کردند.
این نادر شاه افشار بود که تاجی به سبک قدما بر سر گذاشت و تاج شاه ایرانی را احیا کرد، هرچند امروز اثری از آن تاج در دسترس نیست.
قاجارها که قدرت رسیدند آقا محمدخان تاج کیانی خاص خود را بر سر گذاشت. شیوه طراحی این تاج آمیخته‌ای از سنت‌های دوره صفوی و دوران پیش از اسلام است. ساختاری بیضی‌شکل دارد و جنس بدنه آن از مس است. بالای تاج حفره‌ای وجود دارد و تزئینات امروزی بدنه تاج شامل میناکاری‌هایی است که در اصفهان و مدت‌ها پس از تاجگذاری روی آن اعمال شده‌است. احتمال دارد که این تاج ابتدا به گوهر و مروارید مزین بوده و سپس این زینت‌ها از آن خارج شده باشد تا روی تاج خاقان اعظم، فتحعلیشاه قاجار نصب شود.
تاج کیانی به احتمال زیاد در سال ۱۲۱۲ ه.ش. به دستور شخص فتحعلیشاه قاجار ساخته شده است. تاج کیانی در اصل از چهار بخش ساخته شده: یک سربند، یک بلاط مروارید، چند کنگره و یک کلاه مخمل. در سه تکه اول، گوهرها در قاب‌های فلزین لوزی یا سه گوشه نشانده شده‌اند. هر قاب فوفه‌ای صورتی رنگ به پشت دارد و کاملاً مسطح است تا آنجا که حتی به شکل خود تاج نیز انحنا ندارد.
تاج کیانی آراسته به الماس، زمرد، یاقوت و مروارید است. در این تاج به غیر از کلاه مخمل جگری رنگ که شالوده اصلی کلاه است نزدیک به ۱۸۰۰ حبه مروارید ، زمینه‌ای سفید برای دانه های سبز زمرد و یاقوت لعل سرخ رنگ می‌سازد تا رنگ‌های پرچم ایران زمین تداعی شود. ارتفاع تاج بدون جقه‌ها ۳۲ سانتیمتر و قطرقاعده آن ۵/۱۹ سانتیمتر است.
قاب‌ها و مرواریدها همه بر پارچه‌ای ستبر دوخته است. قوس‌های مرصعی که بر تارک تاج به هم می‌رسد و به لعل بی‌نظیر و یاقوت رنگی ختم می‌شود به کلاه دوخته است، در واقع گویی تاج را پاره‌های نخ و ریسمان فراهم می‌دارد. بیست و یک نیزه خمیده زمردین که در جقه بزرگتر دیده می‌شود از قبه‌ای منشعب می‌شود که از زمردی درشت است و در تصویر نیمی از آن بیشتر به چشم نمی‌آید. پشت این قبه میناست. قبه را به دو میله عمودین بسته‌اند که در بندگاه هایی فرو می‌رود. این بندگاه‌ها گویا در اصل برای پر تعبیه شده است.
در جقه دوم، یازده الماس از گیره‌ای که خود از الماس است برمی‌خیزد. تخمه این گیره زمردی به وزن ۸۰ قیراط است. در دو سوی این جقه، آویزهای زمرد و الماس و در زیر آن شرابه‌ای از الماس قرار دارد. این جقه با زنجیرهای ظریف زر که به گیره‌های الماس ختم می‌شود به کلاه تاج متصل است. شاید در گذشته میله‌هایی نیر این جقه را به خود تاج ربط می‌داده است که امروزه مشهود نیست.
قصه‌ها می‌گویند که قبه لعلی که بر تارک کلاه تاج قرار دارد، روزگاری تحت بخشی از تخت شاهی اورنگ زیب، سلطان مغول، بوده است و نادرشاه آن را با غنایم دیگری به ایران آورده است. پس از مرگ‌نادر این گوهرناب به دست نوه نابینای او شاهرخ می‌رسد و شاهرخ براثر شکنجه بسیار آن را به آقامحمدخان قاجارتحویل می‌دهد.
همانطور که اشاره شد این تاج اولین تاجی است که پس از دوران شاهنشاهی ساسانی به این صورت و با این سطح از دقت و تجمل ساخته شده است.