همانندجویی پایان نامه باید چند درصد باشد
میزان مجاز همانندجویی پایان نامه در بیشتر دانشگاه های ایران از جمله دانشگاه های دولتی و آزاد معمولاً زیر 30 درصد تعیین شده است. این فرآیند که با استفاده از سامانه های مشابهت یاب نظیر سامانه همانندجو ایرانداک انجام می شود برای اطمینان از اصالت محتوای پایان نامه و جلوگیری از سرقت ادبی صورت می پذیرد. هدف اصلی بررسی همانندی سنجش میزان پژوهش مستقل دانشجو و درک او از مباحث علمی است.
همانندجویی پایان نامه یکی از مراحل حیاتی و الزامی در فرایند نگارش و دفاع از پایان نامه های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) در دانشگاه های کشور محسوب می شود. این اقدام با هدف صیانت از حقوق مالکیت فکری تضمین اصالت پژوهش ها و جلوگیری از هرگونه سرقت ادبی یا علمی انجام می پذیرد. سامانه ملی همانندجو که توسط مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (ایرانداک) توسعه یافته ابزار اصلی برای انجام این بررسی در سطح ملی است. دانشجویان موظفند پیش از مرحله دفاع فایل پایان نامه خود را در این سامانه بارگذاری کرده تا میزان تشابه متنی آن با انبوهی از اسناد علمی ثبت شده دیگر شامل پایان نامه ها رساله ها مقالات و سایر متون علمی مورد سنجش قرار گیرد. نتیجه این بررسی به صورت یک گزارش درصد همانندی ارائه می شود که مبنای تصمیم گیری برای تایید یا رد پایان نامه جهت دفاع قرار می گیرد.
همانندجویی چیست؟
همانندجویی فرآیندی است که طی آن میزان تشابه متنی یک سند علمی (مانند پایان نامه رساله مقاله یا پروپوزال) با پایگاه داده عظیمی از متون علمی موجود شامل آثار پیشین ثبت شده در همان سامانه مقالات علمی کتاب ها و محتوای وب سنجیده می شود. هدف اصلی از این فرآیند شناسایی بخش هایی از متن است که به صورت کپی برداری مستقیم یا با تغییرات جزئی از منابع دیگر گرفته شده اند بدون آنکه به درستی به منبع اصلی اشاره و رفرنس دهی شده باشد. سامانه های همانندجو با الگوریتم های پیشرفته جملات و پاراگراف های مشابه را در سند بارگذاری شده و منابع موجود در پایگاه داده خود شناسایی کرده و در نهایت گزارشی حاوی درصد کلی تشابه و جزئیات بخش های مشابه را ارائه می دهند. این ابزار نه تنها به دانشگاه ها و اساتید در راستای حفظ اخلاق پژوهشی کمک می کند بلکه دانشجویان را نیز به سمت نگارش اصیل و مبتنی بر درک و تحلیل شخصی سوق می دهد.
سرقت ادبی در پایان نامه
سرقت ادبی یا پلاجیاریسم (Plagiarism) در محیط دانشگاهی به معنای استفاده از ایده ها کلمات جملات پاراگراف ها ساختارها یا هرگونه محتوای متعلق به فردی دیگر و ارائه آن به نام خود بدون ذکر منبع اصلی و رعایت اصول رفرنس دهی است. در پایان نامه سرقت ادبی می تواند شامل کپی کردن مستقیم بخش هایی از پایان نامه ها یا مقالات دیگران استفاده از داده ها و نتایج تحقیقات بدون اشاره به منبع بازنویسی متن با تغییرات بسیار جزئی که ماهیت اصلی آن تغییر نکند (Paraphrasing بدون رفرنس) یا حتی استفاده از ایده های اصلی یک کار پژوهشی بدون ذکر صاحب ایده باشد. سرقت ادبی یک تخلف جدی اخلاقی و پژوهشی محسوب می شود که می تواند عواقب سنگینی از جمله رد پایان نامه محرومیت از تحصیل و آسیب جدی به اعتبار علمی دانشجو و دانشگاه در پی داشته باشد. سامانه های همانندجو ابزاری برای شناسایی و مستندسازی این نوع تخلفات هستند.
دلایل مطرح شدن سرقت ادبی (Plagiarism)
طرح موضوع سرقت ادبی و حساسیت نسبت به آن در مجامع علمی و دانشگاهی دلایل متعددی دارد که همگی ریشه در اصول اخلاق پژوهش و پیشرفت دانش دارند. اولاً سرقت ادبی نقض حقوق مالکیت فکری پدیدآورندگان اصلی آثار است؛ هر ایده یا متنی حاصل تلاش و زمان صرف شده توسط پژوهشگر اصلی است و استفاده بدون اجازه یا بدون ارجاع تضییع حقوق اوست. ثانیاً سرقت ادبی مانع ارزیابی دقیق توانایی و درک واقعی دانشجو می شود. اساتید و داوران پایان نامه می خواهند مطمئن شوند که دانشجو خود موضوع را درک کرده تحلیل نموده و قادر به نگارش مستقل است نه اینکه صرفاً گردآورنده متون دیگران باشد. ثالثاً ترویج سرقت ادبی باعث کاهش انگیزه برای انجام پژوهش های اصیل و نوآورانه می شود زیرا پژوهشگر می داند که ممکن است حاصل زحماتش به راحتی توسط دیگران مورد سوءاستفاده قرار گیرد. در نهایت اعتبار علمی دانشگاه ها و نظام آموزشی کشور به شدت به اصالت و اخلاق مداری پژوهش های تولید شده در آن وابسته است و سرقت ادبی این اعتبار را زیر سوال می برد.
صفر تا 100 سامانه همانندجو
سامانه همانندجو که توسط ایرانداک مدیریت می شود ابزاری ملی برای بررسی اصالت متون علمی است. فرآیند استفاده از این سامانه شامل چند مرحله اصلی است. ابتدا کاربر (معمولاً دانشجو یا نماینده دانشگاه) باید در سامانه ثبت نام کرده و حساب کاربری ایجاد کند. پس از ورود امکان بارگذاری فایل متنی (معمولاً پایان نامه یا رساله) فراهم می شود. کاربر مشخصات مربوط به سند و همچنین اطلاعات استاد راهنما و در صورت لزوم مدیر پژوهش گروه را وارد می کند. سپس سامانه فایل بارگذاری شده را با میلیاردها سند موجود در پایگاه داده خود شامل پایان نامه های ثبت شده قبلی مقالات نشریات علمی محتوای وب سایت ها و کتاب ها مقایسه می کند. این مقایسه با استفاده از الگوریتم های تطبیق متنی انجام می شود. پس از اتمام فرآیند سامانه گزارشی تفصیلی ارائه می دهد که در آن درصد کلی همانندی بخش های مشابه در متن و منبع اصلی هر تشابه مشخص شده است. این گزارش برای کاربر و همچنین به صورت خودکار برای استاد راهنما و افراد مرتبط در دانشگاه ارسال می شود تا مورد بررسی و تایید نهایی قرار گیرد.
اقدامات جهت انجام همانندجویی
برای انجام همانندجویی پایان نامه در سامانه همانندجو دانشجو باید مراحل مشخصی را طی کند. ابتدا لازم است فایل نهایی پایان نامه خود را آماده کند. معمولاً دانشگاه ها فرمت خاصی (مانند PDF یا Word) را برای بارگذاری تعیین می کنند و همچنین ممکن است محدودیت هایی برای حجم فایل یا بخش های قابل بارگذاری (مثلاً از مقدمه تا قبل از مراجع) داشته باشند. پس از آماده سازی فایل دانشجو باید به وب سایت سامانه همانندجو (مرتبط با ایرانداک) مراجعه کند. در صورتی که قبلاً ثبت نام نکرده باشد باید مراحل ثبت نام را طی کند. پس از ورود به حساب کاربری گزینه مربوط به همانندجویی پایان نامه را انتخاب کرده و اطلاعات لازم شامل عنوان پایان نامه نام دانشجو مقطع تحصیلی نام استاد راهنما و همچنین ایمیل استاد راهنما و مدیر پژوهش گروه را وارد می کند. سپس فایل پایان نامه را بارگذاری کرده و درخواست همانندجویی را ثبت می نماید. هزینه مربوط به این خدمت نیز باید پرداخت شود. پس از ثبت درخواست سامانه شروع به بررسی می کند و پس از مدتی (که ممکن است بسته به حجم کار سامانه متفاوت باشد) گزارش همانندجویی را ارائه می دهد.
درصد همانندجویی پایان نامه
درصد همانندجویی پایان نامه عددی است که نشان دهنده میزان تشابه متنی پایان نامه بارگذاری شده با منابع موجود در پایگاه داده سامانه همانندجو است. این درصد به صورت کلی بیان می شود اما در گزارش تفصیلی تفکیک تشابهات بر اساس منبع نیز مشخص می گردد. حد مجاز این درصد توسط دانشگاه ها تعیین می شود و در اکثر قریب به اتفاق دانشگاه های ایران شامل دانشگاه های دولتی و آزاد حداکثر درصد همانندجویی مجاز 30 درصد است. این به آن معناست که اگر بیش از 30 درصد محتوای پایان نامه با منابع دیگر دارای تشابه متنی باشد پایان نامه نیاز به بازبینی و اصلاح دارد. همچنین برخی دانشگاه ها علاوه بر درصد کلی محدودیت هایی برای درصد تشابه از یک منبع خاص نیز تعیین می کنند مثلاً حداکثر 5 درصد تشابه از یک پایان نامه یا مقاله مشخص. این معیارها برای اطمینان از این است که دانشجو بخش قابل توجهی از محتوای خود را به صورت مستقل نگارش کرده و تنها به نقل قول یا اشاره به کارهای دیگران اکتفا نکرده است.
درصد همانندجویی پایان نامه دانشگاه آزاد
دانشگاه آزاد اسلامی نیز همانند سایر دانشگاه های کشور اهمیت ویژه ای برای همانندجویی قائل است و دانشجویان این دانشگاه نیز موظف به انجام این فرآیند پیش از دفاع از پایان نامه یا رساله خود هستند. سیاست ها و آیین نامه های دانشگاه آزاد در خصوص درصد مجاز همانندجویی عموماً همسو با استانداردهای ملی است و در بسیاری از واحدها و رشته ها حداکثر درصد همانندجویی مجاز برای پایان نامه ها و رساله ها 30 درصد تعیین شده است. با این حال ممکن است برخی واحدها یا دانشکده ها بر اساس ملاحظات خاص خود اندکی در این معیار تغییر ایجاد کرده یا سخت گیری بیشتری اعمال کنند. بنابراین دانشجویان دانشگاه آزاد لازم است پیش از اقدام به همانندجویی از آیین نامه های دقیق و مصوب واحد دانشگاهی خود در خصوص درصد مجاز همانندی و همچنین هرگونه محدودیت مربوط به تشابه با منابع خاص (مانند پایان نامه های مشابه دفاع شده در همان واحد) اطمینان حاصل نمایند. گزارش همانندجویی سامانه همانندجو برای تایید نهایی به معاونت پژوهشی واحد ارسال می گردد.
بهترین روش کاهش درصد همانندجویی
کاهش درصد همانندجویی باید با رویکردی علمی و اخلاقی صورت پذیرد و هدف اصلی افزایش اصالت و نوآوری در متن پایان نامه باشد نه صرفاً دور زدن سیستم. بهترین روش ها برای کاهش همانندی بر بازنویسی خلاصه سازی و تحلیل محتوا با کلمات و ساختار جملات خود دانشجو تمرکز دارند. به جای کپی کردن مستقیم یا تغییرات جزئی در کلمات باید مفهوم اصلی متن منبع را درک کرده و آن را به شیوه خودتان بیان کنید. استفاده صحیح و دقیق از رفرنس دهی درون متنی برای تمام ایده ها داده ها نقل قول ها و حتی بازنویسی ها الزامی است؛ این کار نشان می دهد که شما از منبع استفاده کرده اید اما آن را به نام خود معرفی نکرده اید. همچنین گسترش بخش های تحلیلی و بحث نتایج که کاملاً حاصل کار خود دانشجو است به طور طبیعی درصد همانندی را کاهش می دهد. اجتناب از کپی برداری مستقیم از محتوای وب سایت ها و استفاده از منابع علمی معتبر (کتاب ها مقالات) با رعایت اصول بازنویسی و رفرنس دهی نیز توصیه می شود.
هر بخشی از محتوا را رفرنس دهی داخلی کنید.
یکی از اصول بنیادین در نگارش علمی و به ویژه در پایان نامه رفرنس دهی دقیق و کامل به تمامی منابعی است که از آن ها استفاده شده است. این اصل نه تنها شامل نقل قول های مستقیم بلکه شامل ایده ها مفاهیم داده ها نتایج و حتی بازنویسی (Paraphrasing) از آثار دیگران نیز می شود. رفرنس دهی داخلی یا درون متنی (In-text Citation) به معنای اشاره به منبع در همان جایی از متن است که از محتوای آن استفاده شده است. این کار معمولاً با ذکر نام خانوادگی نویسنده و سال انتشار منبع انجام می شود (مانند: (احمدی ۱۳۹۹)). با رفرنس دهی صحیح حتی اگر بخش هایی از متن شما شباهت ساختاری با منابع دیگر داشته باشد (که در بازنویسی های خوب اجتناب ناپذیر است) سامانه همانندجو و خواننده متوجه می شوند که شما به منبع اصلی اشاره کرده اید و قصد سرقت ادبی نداشته اید. البته توجه داشته باشید که رفرنس دهی به تنهایی جایگزین بازنویسی مناسب نیست؛ کپی کردن مستقیم حجم زیادی از متن حتی با رفرنس نیز می تواند به عنوان سرقت ادبی تلقی شود.
درک خودتان را از فایل بنویسید!
یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش درصد همانندجویی و در عین حال افزایش کیفیت و اصالت پایان نامه این است که به جای کپی یا بازنویسی سطحی متون درک و برداشت خودتان را از منابع مطالعه شده بنویسید. این بدان معناست که پس از مطالعه یک بخش از یک کتاب یا مقاله مفهوم اصلی آن را در ذهن خود پردازش کرده و سپس آن مفهوم را با کلمات و ساختار جملات کاملاً جدیدی که مختص خود شماست بیان کنید. این روش نیازمند تسلط بر موضوع و توانایی تحلیل و سنتز اطلاعات است. وقتی شما درک خود را می نویسید متن تولید شده به طور طبیعی از نظر واژگان ساختار جمله و سبک نگارش با متن اصلی تفاوت اساسی خواهد داشت و در نتیجه درصد همانندی در سامانه به شدت کاهش می یابد. این رویکرد همچنین نشان دهنده تسلط واقعی شما بر مباحث است و به ارزش علمی پایان نامه شما می افزاید. فراموش نکنید که حتی در این حالت نیز باید به منبع اصلی که ایده یا مفهوم را از آن گرفته اید رفرنس دهی نمایید.
کاهش درصد همانندجویی با اقدامات غیر متعارف
برخی افراد ممکن است برای کاهش درصد همانندجویی به سراغ روش های غیرمتعارف و غیراخلاقی بروند که نه تنها توصیه نمی شوند بلکه می توانند منجر به مشکلات جدی تری شوند. این اقدامات شامل استفاده از نرم افزارهایی است که به صورت خودکار کلمات را با مترادف ها جایگزین می کنند بدون توجه به مفهوم و ساختار جمله تغییر عمدی و بی معنای کلمات یا جابجایی ترتیب آن ها برای فریب سیستم یا استفاده از خدمات افراد یا شرکت هایی که ادعا می کنند می توانند درصد همانندی را با روش های نامشخص (و احتمالاً غیراخلاقی) کاهش دهند. این روش ها معمولاً منجر به متنی بی کیفیت نامفهوم و پر از اشکالات نگارشی می شوند که به راحتی توسط استاد راهنما یا داوران تشخیص داده می شوند. علاوه بر این reliance بر چنین روش هایی مانع یادگیری و رشد علمی دانشجو می شود و در صورت افشا می تواند پیامدهای آکادمیک و انضباطی سختی در پی داشته باشد. بهترین و پایدارترین راهکار اصلاح محتوا به روش های علمی و اخلاقی یعنی بازنویسی مبتنی بر درک و رفرنس دهی صحیح است.
حد مجاز درصد همانندجویی در پایان نامه ها چقدر تعیین شده است؟
حد مجاز همانندجویی در بیشتر دانشگاه های ایران شامل دانشگاه های دولتی و آزاد معمولاً حداکثر 30 درصد تعیین شده است. این میزان ممکن است بسته به دانشگاه و رشته تحصیلی کمی متفاوت باشد.
چه اقداماتی برای کاهش درصد همانندجویی پایان نامه مؤثر است؟
بهترین روش ها شامل بازنویسی محتوا با کلمات و درک خودتان خلاصه سازی مطالب استفاده صحیح و دقیق از رفرنس دهی درون متنی برای تمام منابع و گسترش بخش های تحلیلی و نتایج پژوهش خودتان است.
سامانه همانندجو چه نقشی در ارزیابی پایان نامه ها ایفا می کند؟
سامانه همانندجو ابزاری برای بررسی میزان تشابه متنی پایان نامه با منابع علمی موجود است. گزارش این سامانه به اساتید و دانشگاه کمک می کند تا از اصالت پژوهش اطمینان حاصل کرده و از سرقت ادبی جلوگیری کنند.
دانشجویان کارشناسی ارشد در چه مرحله ای موظف به انجام همانندجویی هستند؟
دانشجویان کارشناسی ارشد معمولاً موظف هستند پس از اتمام نگارش پایان نامه و پیش از مرحله دفاع اقدام به انجام همانندجویی در سامانه مربوطه نمایند و گزارش آن را ارائه دهند.
دانشجویان دکتری در چه مرحله ای موظف به انجام همانندجویی هستند؟
دانشجویان دکتری نیز مانند دانشجویان ارشد موظف به انجام همانندجویی رساله خود پیش از برگزاری جلسه دفاع هستند. این مرحله یکی از پیش نیازهای اصلی دفاع محسوب می شود.
همانندجویی توسط چه کسی انجام می شود؟
فرآیند بارگذاری فایل و ثبت درخواست همانندجویی معمولاً توسط خود دانشجو در سامانه مربوطه (مانند سامانه همانندجو ایرانداک) انجام می شود اما نتیجه و گزارش برای تایید به استاد راهنما و بخش پژوهش دانشگاه ارسال می گردد.
چگونه می توان در سامانه همانندجو ثبت نام کرد؟
برای ثبت نام در سامانه همانندجو باید به وب سایت ایرانداک مراجعه کرده و مراحل ایجاد حساب کاربری را طبق دستورالعمل های سایت دنبال کنید. اطلاعات شخصی و دانشگاهی شما مورد نیاز خواهد بود.
اگر نتیجه همانندجویی بیش از 30 درصد باشد چه اقدامی باید انجام شود؟
در صورتی که درصد همانندجویی بالاتر از حد مجاز (معمولاً 30 درصد) باشد دانشجو باید با راهنمایی استاد راهنما بخش های مشابه را بازبینی کرده بازنویسی های لازم را انجام دهد و با رعایت اصول رفرنس دهی درصد همانندی را کاهش دهد و مجدداً فایل را برای همانندجویی ارسال کند.
گزارش همانندجویی برای چه کسانی ارسال می شود؟
گزارش همانندجویی معمولاً برای دانشجو استاد راهنما و همچنین مدیر پژوهش گروه یا معاونت پژوهشی دانشکده/دانشگاه به صورت خودکار از طریق سامانه ارسال می گردد تا مورد بررسی و تایید قرار گیرد.
چه قالبی از فایل ها برای بارگذاری در سامانه همانندجو مورد قبول است؟
سامانه همانندجو معمولاً از فایل های متنی با فرمت های رایج مانند PDF و Word (doc, docx) پشتیبانی می کند. با این حال بهتر است پیش از بارگذاری دستورالعمل های دقیق سامانه یا دانشگاه خود را بررسی کنید.
مراحل تکمیلی پس از انجام همانندجویی چیست؟
پس از دریافت گزارش همانندجویی و اطمینان از قرار گرفتن درصد آن در محدوده مجاز دانشجو باید گزارش تایید شده را به همراه سایر مدارک مورد نیاز به دفتر پژوهش دانشکده یا دانشگاه ارائه دهد تا مجوز دفاع از پایان نامه صادر شود.