نقش تعیین‌کننده واتساپ برای طالبان/ همه چیز است اما یک مشکل دارد
حدود دو ماه پیش، گروهی از افسران امنیتی طالبان یک شب در حومه پایتخت افغانستان گرد هم می‌آیند تا برای حمله به مخفیگاه داعش آماده شوند. با نزدیک شدن به لحظه انجام عملیات، مردان اسلحه به دست سرگردان بودند تا حبیب رحمان انقیاد، فرمانده آنها محل دقیق هدف را مشخص کند.
این فرمانده با گوشی‌های بقیه افراد با مافوق خودش تماس می‌گرفت تا از محل حمله مطلع شود اما مافوقش اصرار داشت که مکان دقیق هدف را در واتساپ برایش فرستاده است.
ولی یک مشکل وجود داشت؛ اینکه واتساپ حساب کاربری او را در تبعیت از تحریم‌های آمریکا مسدود کرده بود.
انقیاد که فقط ۲۵ سال سن دارد می‌گوید: «تنها راه ارتباط ما واتساپ است و من به آن دسترسی نداشتم». البته او تنها نفری نبود که این اتفاق برای او روی داده است.
واتساپ؛ ستون فقرات دولت نوپای طالبان
در ماه‌های اخیر، مقام‌های طالبان، پلیس و سربازانشان بارها بابت مسدود شدن یا غیرفعال شدن موقت اکانت‌های واتساپ آنها شکایت داشتند. اختلالاتی که نشان می‌دهد این پلت فرم پیام‌رسان به ستون فقرات دولت نوپای طالبان تبدیل شده است.
علاوه بر این، این وقفه‌ها بر پیامدهای گسترده تحریم‌های بین‌المللی بر یکی از منزوی‌ترین دولت‌های جهان، صحه می‌گذارد.
ایالات متحده مدتهاست که هرگونه حمایت از طالبان را جرم‌انگاری کرده است. واتساپ به عنوان زیرمجموعه فیس‌بوک نیز نام گروه‌ها، توضیحات پروفایل‌ها و عکس‌های پروفایل گروه‌های واتس‌اپی را در این اپلیکیشن پیام‌رسانی زیرنظر می‌گیرد تا کاربران طالبانی خود را شناسایی کرده و حساب‌های آنها را مسدود کند.
این سیاست از زمان تحریم‌های ایالات متحده در بیش از دو دهه پیش، برقرار بوده است. حتی پیش از به قدرت رسیدن طالبان، این تحریم‌ها برخی از آنها را از دسترسی به این اپلیکیشن بی‌بهره کرده بود.
این برنامه کاربردی برای افرادی که سواد خواندن و نوشتن ندارند و از مهارت‌های فنی سر در نمی‌آوردند بسیار مناسب است. با استفاده از قابلیت پیام صوتی واتساپ، این افراد می‌توانند پیام ارسال کنند و با فشار دادن یک دکمه به دستورات صوتی فرماندهان خود گوش دهند.
اتکای طالبان به واتساپ
طی دو سال گذشته، اتکای طالبان به واتساپ بسیار بیشتر شده است و با تثبیت کنترل طالبان و استقرار در حکومت، کارکردهای بوروکراتیک درونی دولت نیز به مدد واتساپ به عنوان کانال ارتباطات رسمی سازماندهی شده است.
ادارات دولتی از گروه‌های واتساپ برای انتشار اطلاعات بین کارمندان استفاده می‌کنند. مقامات طالبان برای توزیع بیانیه‌های خود به خبرنگاران و انتقال بیانیه‌های رسمی بین وزارتخانه‌ها به گروه‌های واتس‌اپی تکیه هستند. نیروهای امنیتی حملات خود علیه داعش، شبکه‌های جنایتکار و نیروهای مقاومت از طریق تلفن‌های خود برنامه‌ریزی و هماهنگ می‌کنند.
شیر احمد برهانی، سخنگوی پلیس در ولایت بغلان در شمال افغانستان گفت: «واتساپ برای ما بسیار مهم است – همه کار من به آن بستگی دارد. اگر واتساپ نبود، تمام کارهای اداری و غیر اداری ما فلج می‌شد.»
همزمان با افزایش مجبوبیت جهانی واتساپ، استفاده از این اپلیکیشن نیز در میان صفوف مختلف طالبان در طول جنگ بیشتر شد و دکل های تلفن همراه در سراسر افغانستان افزایش یافت.
امروزه کارشناسان تخمین می زنند که حدود ۷۰ درصد جمعیت افغانستان به تلفن همراه دسترسی دارند.
قندوزی، یکی از فرماندهان هنگ دوم ارتش طالبان که ترجیح می‌داد تنها با نام خانوادگی خود مصاحبه کند و نه جایگاه رسمی‌اش، به نیویورک تایمز گفت که در طول جنگ، جنگجویان طالبان هنگام حمله به پاسگاه‌های دولتی عکس می‌گرفتند و آنها را در واتساپ با مافوق‌های خود و شاخه رسانه‌ای شورش به اشتراک می‌گذاشتند. وی افزود: «واتساپ ابزار ساده ای بود و ارسال فیلم و عکس از طریق ایمیل کار و زمان زیادی را می گرفت.»
از زمانی که طالبان قدرت در افغانستان را به دست گرفتند، محبوبیت و دسترسی به واتساپ در میان صفوف این گروه به سرعت افزایش یافته است. به گفته آنها، جنگجویان سابق طالبان به طور شبانه‌روزی از تلفن‌های هوشمند استفاده می‌کردند و دیگر نمی‌ترسیدند که نیروهای غربی بتوانند از این سیگنال برای ردیابی یا هدف قرار دادن آنها در حملات پهپادی استفاده کنند.
حالا که هزاران جنگجوی سابق در سمت‌های جدید به عنوان پلیس و سرباز در شهرهای بزرگی تحت کنترل طالبان مشغول شده‌اند، خیلی آسان‌تر به فروشگاه‌های تلفن همراه مناسب دسترسی پیدا کردند.
همین چند وقت پیش در بعد از ظهر یک روز در جلوی یک مغازه موبایل‌فروشی در مرکز کابل، ده‌ها عضو طالبان روی نیمکت‌های چوبی صف بسته بودند و منتظر بودند تا نوبت آنها برسد. از زمانی که دولت جدید پرداخت حقوق به جنگجویانی که هم‌اکنون به کارمندان دولت تبدیل شدند را شروع کرده است، ارائه‌دهندگان تلفن همراه با مشتریان جدید مواجه شدند.
بطوریکه بسیاری از فروشندگان دیگر نمی توانند تقاضای مشتریان را پاسخگو باشند. در سراسر افغانستان، فروشگاه‌ها کمبود سیم کارت را گزارش کرده اند و دیگر جوابگوی حجم مشتریان نیستند.
محمد عارف امید ۲۱ساله که در اتاق انتظار نشسته بود، با در دست داشتن برگه کاغذی نوبت خود در یک دست و گوشی هوشمند سامسونگ در دست دیگر منتظر بود. امید که اصالتا اهل ولایت هلمند در جنوب است، اولین تلفن همراه و سیم کارت خود را حدود چهار سال پیش خرید – در آن زمان خرید این چیزها بین یک روز تا چند هفته به طول می‌انجامید.
او گفت: «ما در کوهستان زندگی می‌کردیم و نمی‌توانستیم برای تهیه تلفن یا سیم کارت به مغازه‌های داخل شهر برویم.» در عوض، جنگجویان طالب مجبور بودند فروشندگان اجناس دست دوم را در روستای تحت کنترلشان پیدا کنند یا به یکی از بستگانشان پول دهند تا برای آنها گوشی بخرد. او در مورد تغییر این وضعیت گفت، امروزه خرید گوشی‌های هوشمند آسان‌تر از همیشه است اما این موش و گربه بازی در خصوص بستن حساب‌ها برای مقامات دولت طالبان به درد سر تبدیل شده است و تقریبا هر روز به آنها یادآوری می‌کند که حکومتی که آنها رهبری آن را بر عهده دارند از صحنه جهانی کاملا جدا افتاده است.
تاکنون هیچ دولت خارجی به طور رسمی حکومت طالبان در افغانستان را به رسمیت نشناخته است. مسدود کردن میلیاردها دلار دارایی بانک مرکزی افغانستان توسط دولت ایالات متحده، اقتصاد افغانستان را با مشکل مواجه کرده است. ممنوعیت سفر، رهبران طالبان را از دیدار با برخی از مقامات در خارج از کشور باز داشته است. برخی از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر و یوتیوب به نظر می‌رسد که تحریم‌ها را ضعیف‌تر تفسیر کرده‌اند و به اعضای طالبان اجازه داده‌اند از پلتفرم‌هایشان استفاده کنند، اما استفاده از واتساپ به عنوان محبوب‌ترین برنامه پیام‌رسانی کشور همچنان دشوار است.
تکنیک‌های طالبان برای دور زدن این مشکل
عبدالمبین صافی، سخنگوی پلیس ولایت تخار در شمال افغانستان با اشاره به دولت طالبان گفت: «ما یک گروه پنجاه نفره متعلق به امارت اسلامی داریم که ۴۰ تا ۴۵ شماره واتساپ در آن مسدود شده است.» آقای صافی خودش یکی از همین افرادی است که حساب کاربریش مسدود شده بود و باعث شد دسترسی به حدود ۱۰ گیگابایت از داده‌هایش از جمله عکس‌ها و فیلم‌های قدیمی از جنگ و تعداد بسیاری از هم‌صنفانش را از دست بدهد.
او گفت: «انگار نیمی از حافظه‌ام را از دست داده ام. من با مشکلات زیادی روبرو شدم – شماره همه خبرنگاران و سایرین را از دست دادم.»
با این حال، بسیاری از کسانی که حساب‌هایشان بسته شده است، راه‌حل‌هایی برای خودشان دارند و با خرید سیم‌کارت‌های جدید برای خودشان حساب‌های جدید باز می‌کنند.
حدود یک ماه بعد از اینکه آقای انقیاد، در شب عملیات نتوانست به فرماندهان خود دسترسی پیدا کند، با اکراه یک سیم کارت جدید خرید، یک حساب کاربری جدید واتساپ باز کرد و روند بازیابی شماره تلفن‌های خود و پیوستن مجدد به گروه های واتساپ را آغاز کرد.
انقیاد که در سر پست پلیسی خود در یک کانتینر بازسازی شده با یک رادیو دستی نشسته بود، گوشی خود را بیرون آورد و شروع به جستجو در حساب جدید خود کرد. او به گروه‌هایی که هم‌اکنون عضو آن است اشاره کرد: یک گروه برای برای پلیس‌های ولسوالی متبوعش است، دیگری برای جنگجویان سابق وفادار به یک فرمانده واحد، و یک گروه هم برای ارتباط با مافوق خود در مقر فرماندهی است. او می‌گوید که در مجموع، او در هشتاد گروه واتساپ که بیش از ده‌ها مورد از آنها برای اهداف رسمی دولتی استفاده می‌شوند عضو است.
او اخیرا یک بسته اینترنتی نامحدود جدید خریداری کرده که ماهیانه ۷۰۰ افغانی – معادل حدود ۷ و نیم یورو – بابت آن پرداخته است. او می گوید که نسبت به درآمدش گران است، اما برای استفاده از این برنامه ارزشش را دارد.
او گفت: «تمام زندگی من در واتساپ من است.»
5858