همانندجویی پایان نامه باید چند درصد باشد
میزان مجاز همانندجویی پایان نامه در بیشتر دانشگاه‌های ایران، از جمله دانشگاه‌های دولتی و آزاد، معمولاً زیر 30 درصد تعیین شده است. این فرآیند که با استفاده از سامانه‌های مشابهت‌یاب نظیر سامانه همانندجو ایرانداک انجام می‌شود، برای اطمینان از اصالت محتوای پایان‌نامه و جلوگیری از سرقت ادبی صورت می‌پذیرد. هدف اصلی بررسی همانندی، سنجش میزان پژوهش مستقل دانشجو و درک او از مباحث علمی است.
همانندجویی پایان نامه یکی از مراحل حیاتی و الزامی در فرایند نگارش و دفاع از پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) در دانشگاه‌های کشور محسوب می‌شود. این اقدام با هدف صیانت از حقوق مالکیت فکری، تضمین اصالت پژوهش‌ها و جلوگیری از هرگونه سرقت ادبی یا علمی انجام می‌پذیرد. سامانه ملی همانندجو که توسط مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (ایرانداک) توسعه یافته، ابزار اصلی برای انجام این بررسی در سطح ملی است. دانشجویان موظفند پیش از مرحله دفاع، فایل پایان‌نامه خود را در این سامانه بارگذاری کرده تا میزان تشابه متنی آن با انبوهی از اسناد علمی ثبت‌شده دیگر، شامل پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها، مقالات و سایر متون علمی، مورد سنجش قرار گیرد. نتیجه این بررسی به صورت یک گزارش درصد همانندی ارائه می‌شود که مبنای تصمیم‌گیری برای تایید یا رد پایان‌نامه جهت دفاع قرار می‌گیرد.
برای اطمینان از اصالت پایان‌نامه و جلوگیری از سرقت علمی، استفاده از ابزارهای بررسی سرقت علمی می‌تواند کمک زیادی به دانشجویان کند. یکی از این ابزارها، نرم‌افزار iThenticate است که به طور ویژه برای شناسایی مشابهت‌های متنی طراحی شده است. اگر به دنبال راهی برای بررسی سرقت ادبی مقاله خود هستید، می‌توانید از خدمات سایت ایران پیپر استفاده کنید که امکان بررسی سریع و دقیق مشابهت‌ها را فراهم می‌کند.
همانندجویی چیست؟
همانندجویی، فرآیندی است که طی آن، میزان تشابه متنی یک سند علمی (مانند پایان‌نامه، رساله، مقاله یا پروپوزال) با پایگاه داده عظیمی از متون علمی موجود، شامل آثار پیشین ثبت شده در همان سامانه، مقالات علمی، کتاب‌ها و محتوای وب، سنجیده می‌شود. هدف اصلی از این فرآیند، شناسایی بخش‌هایی از متن است که به صورت کپی‌برداری مستقیم یا با تغییرات جزئی از منابع دیگر گرفته شده‌اند، بدون آنکه به درستی به منبع اصلی اشاره و رفرنس‌دهی شده باشد. سامانه‌های همانندجو با الگوریتم‌های پیشرفته، جملات و پاراگراف‌های مشابه را در سند بارگذاری شده و منابع موجود در پایگاه داده خود شناسایی کرده و در نهایت گزارشی حاوی درصد کلی تشابه و جزئیات بخش‌های مشابه را ارائه می‌دهند. این ابزار نه تنها به دانشگاه‌ها و اساتید در راستای حفظ اخلاق پژوهشی کمک می‌کند، بلکه دانشجویان را نیز به سمت نگارش اصیل و مبتنی بر درک و تحلیل شخصی سوق می‌دهد.
سرقت ادبی در پایان نامه
سرقت ادبی یا پلاجیاریسم (Plagiarism) در محیط دانشگاهی به معنای استفاده از ایده‌ها، کلمات، جملات، پاراگراف‌ها، ساختارها یا هرگونه محتوای متعلق به فردی دیگر و ارائه آن به نام خود، بدون ذکر منبع اصلی و رعایت اصول رفرنس‌دهی است. در پایان‌نامه، سرقت ادبی می‌تواند شامل کپی کردن مستقیم بخش‌هایی از پایان‌نامه‌ها یا مقالات دیگران، استفاده از داده‌ها و نتایج تحقیقات بدون اشاره به منبع، بازنویسی متن با تغییرات بسیار جزئی که ماهیت اصلی آن تغییر نکند (Paraphrasing بدون رفرنس)، یا حتی استفاده از ایده‌های اصلی یک کار پژوهشی بدون ذکر صاحب ایده باشد. سرقت ادبی یک تخلف جدی اخلاقی و پژوهشی محسوب می‌شود که می‌تواند عواقب سنگینی از جمله رد پایان‌نامه، محرومیت از تحصیل، و آسیب جدی به اعتبار علمی دانشجو و دانشگاه در پی داشته باشد. سامانه‌های همانندجو ابزاری برای شناسایی و مستندسازی این نوع تخلفات هستند.
دلایل مطرح شدن سرقت ادبی (Plagiarism)
طرح موضوع سرقت ادبی و حساسیت نسبت به آن در مجامع علمی و دانشگاهی دلایل متعددی دارد که همگی ریشه در اصول اخلاق پژوهش و پیشرفت دانش دارند. اولاً، سرقت ادبی نقض حقوق مالکیت فکری پدیدآورندگان اصلی آثار است؛ هر ایده یا متنی حاصل تلاش و زمان صرف شده توسط پژوهشگر اصلی است و استفاده بدون اجازه یا بدون ارجاع، تضییع حقوق اوست. ثانیاً، سرقت ادبی مانع ارزیابی دقیق توانایی و درک واقعی دانشجو می‌شود. اساتید و داوران پایان‌نامه می‌خواهند مطمئن شوند که دانشجو خود موضوع را درک کرده، تحلیل نموده و قادر به نگارش مستقل است، نه اینکه صرفاً گردآورنده متون دیگران باشد. ثالثاً، ترویج سرقت ادبی باعث کاهش انگیزه برای انجام پژوهش‌های اصیل و نوآورانه می‌شود، زیرا پژوهشگر می‌داند که ممکن است حاصل زحماتش به راحتی توسط دیگران مورد سوءاستفاده قرار گیرد. در نهایت، اعتبار علمی دانشگاه‌ها و نظام آموزشی کشور به شدت به اصالت و اخلاق‌مداری پژوهش‌های تولید شده در آن وابسته است و سرقت ادبی این اعتبار را زیر سوال می‌برد.
صفر تا 100 سامانه همانندجو
سامانه همانندجو، که توسط ایرانداک مدیریت می‌شود، ابزاری ملی برای بررسی اصالت متون علمی است. فرآیند استفاده از این سامانه شامل چند مرحله اصلی است. ابتدا، کاربر (معمولاً دانشجو یا نماینده دانشگاه) باید در سامانه ثبت‌نام کرده و حساب کاربری ایجاد کند. پس از ورود، امکان بارگذاری فایل متنی (معمولاً پایان‌نامه یا رساله) فراهم می‌شود. کاربر مشخصات مربوط به سند و همچنین اطلاعات استاد راهنما و در صورت لزوم مدیر پژوهش گروه را وارد می‌کند. سپس، سامانه فایل بارگذاری شده را با میلیاردها سند موجود در پایگاه داده خود، شامل پایان‌نامه‌های ثبت شده قبلی، مقالات نشریات علمی، محتوای وب‌سایت‌ها و کتاب‌ها، مقایسه می‌کند. این مقایسه با استفاده از الگوریتم‌های تطبیق متنی انجام می‌شود. پس از اتمام فرآیند، سامانه گزارشی تفصیلی ارائه می‌دهد که در آن درصد کلی همانندی، بخش‌های مشابه در متن و منبع اصلی هر تشابه مشخص شده است. این گزارش برای کاربر و همچنین به صورت خودکار برای استاد راهنما و افراد مرتبط در دانشگاه ارسال می‌شود تا مورد بررسی و تایید نهایی قرار گیرد.
اقدامات جهت انجام همانندجویی
برای انجام همانندجویی پایان‌نامه در سامانه همانندجو، دانشجو باید مراحل مشخصی را طی کند. ابتدا لازم است فایل نهایی پایان‌نامه خود را آماده کند. معمولاً دانشگاه‌ها فرمت خاصی (مانند PDF یا Word) را برای بارگذاری تعیین می‌کنند و همچنین ممکن است محدودیت‌هایی برای حجم فایل یا بخش‌های قابل بارگذاری (مثلاً از مقدمه تا قبل از مراجع) داشته باشند. پس از آماده‌سازی فایل، دانشجو باید به وب‌سایت سامانه همانندجو (مرتبط با ایرانداک) مراجعه کند. در صورتی که قبلاً ثبت‌نام نکرده باشد، باید مراحل ثبت‌نام را طی کند. پس از ورود به حساب کاربری، گزینه مربوط به همانندجویی پایان‌نامه را انتخاب کرده و اطلاعات لازم شامل عنوان پایان‌نامه، نام دانشجو، مقطع تحصیلی، نام استاد راهنما و همچنین ایمیل استاد راهنما و مدیر پژوهش گروه را وارد می‌کند. سپس فایل پایان‌نامه را بارگذاری کرده و درخواست همانندجویی را ثبت می‌نماید. هزینه مربوط به این خدمت نیز باید پرداخت شود. پس از ثبت درخواست، سامانه شروع به بررسی می‌کند و پس از مدتی (که ممکن است بسته به حجم کار سامانه متفاوت باشد) گزارش همانندجویی را ارائه می‌دهد.
درصد همانندجویی پایان نامه
درصد همانندجویی پایان‌نامه عددی است که نشان‌دهنده میزان تشابه متنی پایان‌نامه بارگذاری شده با منابع موجود در پایگاه داده سامانه همانندجو است. این درصد به صورت کلی بیان می‌شود، اما در گزارش تفصیلی، تفکیک تشابهات بر اساس منبع نیز مشخص می‌گردد. حد مجاز این درصد توسط دانشگاه‌ها تعیین می‌شود و در اکثر قریب به اتفاق دانشگاه‌های ایران، شامل دانشگاه‌های دولتی و آزاد، حداکثر درصد همانندجویی مجاز 30 درصد است. این به آن معناست که اگر بیش از 30 درصد محتوای پایان‌نامه با منابع دیگر دارای تشابه متنی باشد، پایان‌نامه نیاز به بازبینی و اصلاح دارد. همچنین، برخی دانشگاه‌ها علاوه بر درصد کلی، محدودیت‌هایی برای درصد تشابه از یک منبع خاص نیز تعیین می‌کنند، مثلاً حداکثر 5 درصد تشابه از یک پایان‌نامه یا مقاله مشخص. این معیارها برای اطمینان از این است که دانشجو بخش قابل توجهی از محتوای خود را به صورت مستقل نگارش کرده و تنها به نقل قول یا اشاره به کارهای دیگران اکتفا نکرده است.
درصد همانندجویی پایان نامه دانشگاه آزاد
دانشگاه آزاد اسلامی نیز همانند سایر دانشگاه‌های کشور، اهمیت ویژه‌ای برای همانندجویی قائل است و دانشجویان این دانشگاه نیز موظف به انجام این فرآیند پیش از دفاع از پایان‌نامه یا رساله خود هستند. سیاست‌ها و آیین‌نامه‌های دانشگاه آزاد در خصوص درصد مجاز همانندجویی عموماً همسو با استانداردهای ملی است و در بسیاری از واحدها و رشته‌ها، حداکثر درصد همانندجویی مجاز برای پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها 30 درصد تعیین شده است. با این حال، ممکن است برخی واحدها یا دانشکده‌ها بر اساس ملاحظات خاص خود، اندکی در این معیار تغییر ایجاد کرده یا سخت‌گیری بیشتری اعمال کنند. بنابراین، دانشجویان دانشگاه آزاد لازم است پیش از اقدام به همانندجویی، از آیین‌نامه‌های دقیق و مصوب واحد دانشگاهی خود در خصوص درصد مجاز همانندی و همچنین هرگونه محدودیت مربوط به تشابه با منابع خاص (مانند پایان‌نامه‌های مشابه دفاع شده در همان واحد) اطمینان حاصل نمایند. گزارش همانندجویی سامانه همانندجو برای تایید نهایی به معاونت پژوهشی واحد ارسال می‌گردد.
بهترین روش کاهش درصد همانندجویی
کاهش درصد همانندجویی باید با رویکردی علمی و اخلاقی صورت پذیرد و هدف اصلی، افزایش اصالت و نوآوری در متن پایان‌نامه باشد، نه صرفاً دور زدن سیستم. بهترین روش‌ها برای کاهش همانندی بر بازنویسی، خلاصه‌سازی و تحلیل محتوا با کلمات و ساختار جملات خود دانشجو تمرکز دارند. به جای کپی کردن مستقیم یا تغییرات جزئی در کلمات، باید مفهوم اصلی متن منبع را درک کرده و آن را به شیوه خودتان بیان کنید. استفاده صحیح و دقیق از رفرنس‌دهی درون متنی برای تمام ایده‌ها، داده‌ها، نقل قول‌ها و حتی بازنویسی‌ها الزامی است؛ این کار نشان می‌دهد که شما از منبع استفاده کرده‌اید اما آن را به نام خود معرفی نکرده‌اید. همچنین، گسترش بخش‌های تحلیلی و بحث نتایج که کاملاً حاصل کار خود دانشجو است، به طور طبیعی درصد همانندی را کاهش می‌دهد. اجتناب از کپی‌برداری مستقیم از محتوای وب‌سایت‌ها و استفاده از منابع علمی معتبر (کتاب‌ها، مقالات) با رعایت اصول بازنویسی و رفرنس‌دهی نیز توصیه می‌شود.
هر بخشی از محتوا را رفرنس دهی داخلی کنید.
یکی از اصول بنیادین در نگارش علمی و به ویژه در پایان‌نامه، رفرنس‌دهی دقیق و کامل به تمامی منابعی است که از آن‌ها استفاده شده است. این اصل نه تنها شامل نقل قول‌های مستقیم، بلکه شامل ایده‌ها، مفاهیم، داده‌ها، نتایج و حتی بازنویسی (Paraphrasing) از آثار دیگران نیز می‌شود. رفرنس‌دهی درون‌متنی (In-text Citation) به معنای اشاره به منبع در همان جایی از متن است که از محتوای آن استفاده شده است. این کار معمولاً با ذکر نام خانوادگی نویسنده و سال انتشار منبع انجام می‌شود (مانند: (احمدی، ۱۳۹۹)). با رفرنس‌دهی صحیح، حتی اگر بخش‌هایی از متن شما شباهت ساختاری با منابع دیگر داشته باشد (که در بازنویسی‌های خوب اجتناب‌ناپذیر است)، سامانه همانندجو و خواننده متوجه می‌شوند که شما به منبع اصلی اشاره کرده‌اید و قصد سرقت ادبی نداشته‌اید. البته توجه داشته باشید که رفرنس‌دهی به تنهایی جایگزین بازنویسی مناسب نیست؛ کپی کردن مستقیم حجم زیادی از متن حتی با رفرنس نیز می‌تواند به عنوان سرقت ادبی تلقی شود.
درک خودتان را از فایل بنویسید!
یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش درصد همانندجویی و در عین حال افزایش کیفیت و اصالت پایان‌نامه، این است که به جای کپی یا بازنویسی سطحی متون، درک و برداشت خودتان را از منابع مطالعه شده بنویسید. این بدان معناست که پس از مطالعه یک بخش از یک کتاب یا مقاله، مفهوم اصلی آن را در ذهن خود پردازش کرده و سپس آن مفهوم را با کلمات و ساختار جملات کاملاً جدیدی که مختص خود شماست، بیان کنید. این روش نیازمند تسلط بر موضوع و توانایی تحلیل و سنتز اطلاعات است. وقتی شما درک خود را می‌نویسید، متن تولید شده به طور طبیعی از نظر واژگان، ساختار جمله و سبک نگارش با متن اصلی تفاوت اساسی خواهد داشت و در نتیجه، درصد همانندی در سامانه به شدت کاهش می‌یابد. این رویکرد همچنین نشان‌دهنده تسلط واقعی شما بر مباحث است و به ارزش علمی پایان‌نامه شما می‌افزاید. فراموش نکنید که حتی در این حالت نیز باید به منبع اصلی که ایده یا مفهوم را از آن گرفته‌اید، رفرنس‌دهی نمایید.
کاهش درصد همانندجویی با اقدامات غیر متعارف
برخی افراد ممکن است برای کاهش درصد همانندجویی به سراغ روش‌های غیرمتعارف و غیراخلاقی بروند که نه تنها توصیه نمی‌شوند، بلکه می‌توانند منجر به مشکلات جدی‌تری شوند. این اقدامات شامل استفاده از نرم‌افزارهایی است که به صورت خودکار کلمات را با مترادف‌ها جایگزین می‌کنند بدون توجه به مفهوم و ساختار جمله، تغییر عمدی و بی‌معنای کلمات یا جابجایی ترتیب آن‌ها برای فریب سیستم، یا استفاده از خدمات افراد یا شرکت‌هایی که ادعا می‌کنند می‌توانند درصد همانندی را با روش‌های نامشخص (و احتمالاً غیراخلاقی) کاهش دهند. این روش‌ها معمولاً منجر به متنی بی‌کیفیت، نامفهوم و پر از اشکالات نگارشی می‌شوند که به راحتی توسط استاد راهنما یا داوران تشخیص داده می‌شوند. علاوه بر این، reliance بر چنین روش‌هایی مانع یادگیری و رشد علمی دانشجو می‌شود و در صورت افشا، می‌تواند پیامدهای آکادمیک و انضباطی سختی در پی داشته باشد. بهترین و پایدارترین راهکار، اصلاح محتوا به روش‌های علمی و اخلاقی، یعنی بازنویسی مبتنی بر درک و رفرنس‌دهی صحیح است.
حد مجاز درصد همانندجویی در پایان نامه ها چقدر تعیین شده است؟
حد مجاز همانندجویی در بیشتر دانشگاه‌های ایران، شامل دانشگاه‌های دولتی و آزاد، معمولاً حداکثر 30 درصد تعیین شده است. این میزان ممکن است بسته به دانشگاه و رشته تحصیلی کمی متفاوت باشد.
چه اقداماتی برای کاهش درصد همانندجویی پایان نامه مؤثر است؟
بهترین روش‌ها شامل بازنویسی محتوا با کلمات و درک خودتان، خلاصه‌سازی مطالب، استفاده صحیح و دقیق از رفرنس‌دهی درون متنی برای تمام منابع، و گسترش بخش‌های تحلیلی و نتایج پژوهش خودتان است.
سامانه همانندجو چه نقشی در ارزیابی پایان نامه ها ایفا می کند؟
سامانه همانندجو ابزاری برای بررسی میزان تشابه متنی پایان‌نامه با منابع علمی موجود است. گزارش این سامانه به اساتید و دانشگاه کمک می‌کند تا از اصالت پژوهش اطمینان حاصل کرده و از سرقت ادبی جلوگیری کنند.
دانشجویان کارشناسی ارشد در چه مرحله‌ای موظف به انجام همانندجویی هستند؟
دانشجویان کارشناسی ارشد معمولاً موظف هستند پس از اتمام نگارش پایان‌نامه و پیش از مرحله دفاع، اقدام به انجام همانندجویی در سامانه مربوطه نمایند و گزارش آن را ارائه دهند.
دانشجویان دکتری در چه مرحله‌ای موظف به انجام همانندجویی هستند؟
دانشجویان دکتری نیز مانند دانشجویان ارشد، موظف به انجام همانندجویی رساله خود پیش از برگزاری جلسه دفاع هستند. این مرحله یکی از پیش‌نیازهای اصلی دفاع محسوب می‌شود.
همانندجویی توسط چه کسی انجام می‌شود؟
فرآیند بارگذاری فایل و ثبت درخواست همانندجویی معمولاً توسط خود دانشجو در سامانه مربوطه (مانند سامانه همانندجو ایرانداک) انجام می‌شود، اما نتیجه و گزارش برای تایید به استاد راهنما و بخش پژوهش دانشگاه ارسال می‌گردد.
چگونه می‌توان در سامانه همانندجو ثبت‌نام کرد؟
برای ثبت‌نام در سامانه همانندجو، باید به وب‌سایت ایرانداک مراجعه کرده و مراحل ایجاد حساب کاربری را طبق دستورالعمل‌های سایت دنبال کنید. اطلاعات شخصی و دانشگاهی شما مورد نیاز خواهد بود.
اگر نتیجه همانندجویی بیش از 30 درصد باشد، چه اقدامی باید انجام شود؟
در صورتی که درصد همانندجویی بالاتر از حد مجاز (معمولاً 30 درصد) باشد، دانشجو باید با راهنمایی استاد راهنما، بخش‌های مشابه را بازبینی کرده، بازنویسی‌های لازم را انجام دهد و با رعایت اصول رفرنس‌دهی، درصد همانندی را کاهش دهد و مجدداً فایل را برای همانندجویی ارسال کند.
گزارش همانندجویی برای چه کسانی ارسال می‌شود؟
گزارش همانندجویی معمولاً برای دانشجو، استاد راهنما و همچنین مدیر پژوهش گروه یا معاونت پژوهشی دانشکده/دانشگاه به صورت خودکار از طریق سامانه ارسال می‌گردد تا مورد بررسی و تایید قرار گیرد.
چه قالبی از فایل‌ها برای بارگذاری در سامانه همانندجو مورد قبول است؟
سامانه همانندجو معمولاً از فایل‌های متنی با فرمت‌های رایج مانند PDF و Word (doc, docx) پشتیبانی می‌کند. با این حال، بهتر است پیش از بارگذاری، دستورالعمل‌های دقیق سامانه یا دانشگاه خود را بررسی کنید.
مراحل تکمیلی پس از انجام همانندجویی چیست؟
پس از دریافت گزارش همانندجویی و اطمینان از قرار گرفتن درصد آن در محدوده مجاز، دانشجو باید گزارش تایید شده را به همراه سایر مدارک مورد نیاز به دفتر پژوهش دانشکده یا دانشگاه ارائه دهد تا مجوز دفاع از پایان‌نامه صادر شود.